به گزارش فائزون؛‌ در فرهنگ دینیِ ما مسلمانان، «مسجد» یادآور بندگی و تقرّب به خداوند متعال است. مسجد یک واحد اجتماعی کوچک از جامعۀ اسلامی و آغازگر تحقق ارزش‎هایی چون تقوا، جهاد، برادری و عدالت و پایگاه انسان‎های آزاده‎ای است که در‌برابر ظلم و بی‎عدالتی و تعرض به مقدسات دینی ایستاده و اجازة ورود به حریم دین را به متجاوزان نمی‎دهند. تاریخ اسلام نشان می‎دهد که همواره مردان غیور و بزرگی برای دستیابی به اهداف متعالی، سربلندی و عزّت اسلام، با استبداد و ظلم به مبارزه پرداخته‎اند. تاریخ معاصر کشور ما نیز حاکی‌از حضور گستردة علما و روحانیون متعهد و انقلابی، پیشاپیش هر حرکت ضد‌استثماری است؛ همچنین در پرتو حضور در مسجد است که می‌توان در جهاد و حرکت‎های انقلابی به پیروزی دست یافت.

یکی از فعالیت‎هایی که همواره در مساجد انجام می‎شده و منحصر به زمان خاصی نیست، آشناکردن مردم با ظلم و جور و مبارزه با آن است. با تأمل در دوره‎های مختلف تاریخ این مرز ‌و‌ بوم، می‎توان دریافت که اکثر مبارزات سیاسی مردم بر ضد حکومت‎های ظالم، از مساجد سازماندهی ‎می‌شد و مساجد نقش محوری و تعیین‎کننده‌ای در حضور گستردة مردم به‎منظور پاسداشت از کیان جامعه و دین اسلام داشتند؛ البتّه نباید از نقش امامان جماعت مساجد و فعالیت‎های ایثارگونۀ آنها در این راه به‌‎سادگی گذشت و آن را نادیده گرفت. یکی از زمان‎هایی که مساجد و ائمه جماعات نقشی مؤثر و فعال در آن داشتند، دوران دفاع مقدس بود.

در صدر اسلام تنها مرکز اطلاع‌رسانی به مردم، مسجد بود و اخبار، حوادث و پیشامدهای مهم، به‌خصوص تصمیم برای غزوات و حتی گاهی تصمیمات مهم حکومتی در این مکان به مسلمانان اعلام می‌شد. مسلمانان نیز‌ فقط خبری را که از‌طریق مساجد و ائمۀ جماعات منتشر می‌شد، صحیح و معتبر می‌شمردند.

مساجد استان سیستان و بلوچستان در دوران پیروزی انقلاب اسلامی نقش اولیة خود را باز‌یافتند؛ به‌طوری‌که خبرهای مهم انقلاب اسلامی، به‌ویژه اعلامیه‌ها و پیام‌های امام خمینی(ره)، از‌طریق مساجد به نیروهای انقلابی می‌رسید. همچنین در دوران دفاع مقدس، نیازهای جبهه اعم‌از نیرو، امکانات، تدارکات و پشتیبانی، از‌طریقِ مساجد به اطلاع امت شهید‌پرور می‌رسید و مردم هم عاشقانه در‌حد توان، اقلام مورد‌نیاز جبهه‌ها را تأمین می‌کردند و زیباترین مشارکت مدنی و دینی را با این عمل به نمایش می‌گذاشتند. خبر اعزام نیروهای بسیجی از مسجد به اطلاع نمازگزاران می‌رسید و زن و مرد خود را برای بدرقه‌ای با‌شکوه آماده می‌کردند و با قرآن و دسته‌های گل و یا دستمال و پارچه‌های یادگاری، مراسم بدرقه را آذین می‌بستند. همچنین خبر شهادت بسیجی‌های مسجد و مراسم تشییع پیکر آن عزیزان، از‌طریق روحانی و اعضای هیئت امنا و پایگاه بسیج مسجد به مردم اطلاع داده می‌شد و همگان با حضوری معنوی و دیدگانی اشک‌آلود، در مراسم تشییع و تدفین شهدا شرکت می‌کردند و تشکر و قدردانی خود را از این طریق به حماسه‌آفرینان دفاع مقدس ابراز می‌داشتند.

امروزه عنصر مهم در اطلاع‌رسانی، صدق راوی و حقیقت خبر است‌ که حتی بنگاه‌های عظیم خبری جهان را با چالش جدی مخاطبان مواجه کرده‌است؛ اما قداست مسجد و پیشینة تاریخی آن، باعث اعتماد بیشتر همگان به‌ویژه نمازگزاران به صداقت خبررسانی مساجد شده‌است و به صراحت می‌توان گفت که مساجد سالم‌ترین مراکز خبررسانی به مردم هستند. بالندگی و فعالیت چشمگیر مساجد در دوران انقلاب و هشت سال دفاع مقدس، مرهون زحمات و هدایت‌گری‌های خالصانۀ روحانیت است. اگر مساجد مراکز اطلاع‌رسانی بودند، اساس این اطلاع‌رسانی، روحانی مسجد بود. زبان صادقانه و جذاب روحانیت و تأثیرگذاری عمیق آن در افکار عمومی مردم، از نکات مهم تبلیغ و اطلاع‌رسانی در نظام جمهوری اسلامی است، که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. روحانی صادق و فداکار، نه‌تنها مردم را به مبارزه با رژیم طاغوت و حضور در صحنه‌های انقلاب دعوت می‌کرد، بلکه خود پیشاپیشِ همه در میدان نبرد حاضر بود. پیروزی انقلاب اسلامی مرهون روشنگری‌ها و هدایت ظریف روحانیانی بود که به‌عنوان نمایندگان امین و مخلص انقلاب در دل‌های مردم می‌درخشیدند. همدلی و هم‌زبانی روحانیت در تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، اسرار ناگشوده‌ای است که هنوز نسل حاضر ما از آن اطلاع روشن و کافی ندارد. اگر این راز کشف شود، در‌واقع راه نشر ارزش‌های دفاع مقدس هم کشف می‌شود که آن حفظ پیوند معنوی مسجد با روحانیت است و عدم‌اهتمام به آن، چالش‌هایی جدی را متوجه نظام جمهوری اسلامی خواهد کرد.

تشکیل بسیج مردمی درمساجد

پس از تشکیل بسیج به فرمان امام خمینی(ره) در 5 آذر 1358، مساجد به‌عنوان بهترین نماد حضور مردم، اولین پایگاه‌های بسیج را به خود اختصاص دادند. نمازگزاران خداجو، متعهد و انقلابی، به‌منظور حضور نظامی و ارائة فعالیت و مهارت‌های علمی-هنری و تبلیغی خود، استقبال قابل‌توجهی از پایگاه‌های بسیج مساجد کردند. زمانی که نقش مساجد در شناسایی و اعزام نیروهای مستعد پررنگ‌تر شد، جوانان عاشق جبهه حضور مؤثری در پایگاه‌های بسیج یافتند و هر‌یک با ارائة توانمندی‌های رزمی و تخصصی، آمادگی خود را برای حضور در جبهه‌های نبرد اعلام داشتند. از نکات قابل توجه این است که نیروهای رزمنده به هنگام اعزام، به اعضای خانوادۀ خود سفارش می‌کردند که جای خالی آن‌ها را در مساجد و پایگاه بسیج پر کنند و شهدا نیز در وصیت‌نامۀ خود سفارش امام خمینی(ره) دربارۀ مسجد را که «مسجد سنگر است؛ سنگرها را حفظ کنید»، به خانواده‌ها و بستگان خود گوشزد می‌کردند.

مساجد پایگاه تبلیغ دفاع مقدس

مساجد از مراکز مهم تبلیغ جهانی انقلاب اسلامی و ارزش‌های دفاع مقدس به‌شمار می‌آیند. نگاهی گذرا به دوران انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که مردم، حقایق انقلاب اسلامی و حوادث جهانی را از‌طریق مساجد دنبال می‌کردند. در دوران دفاع مقدس حوادث جبهه‌ها و پیامدهای سیاسی-اجتماعی عملیات رزمندگان، بیش‌تر از تریبون‌های مساجد برای مردم تبیین می‌شد؛ حتی فرماندهان دفاع مقدس پس از انجام عملیات‌های مهم، در مساجد حضور پیدا می‌کردند و دربارة چگونگی عملیات‌ها و دستاوردهای آن، به‌ویژه تأثیر آن در تحولات منطقه‌ای و جهانی سخن می‌گفتند و مردم نیز سخنان پرشور آنها را به‌‌عنوان سفیران صادق دفاع مقدس، به جان و دل می‌سپردند و برای دیگران نقل می‌کردند.

مساجد محل جمع‌آوری کمک‌های مردمی

مساجد در دوران دفاع مقدس از‌‌جمله مراکز مهم اعلام اقلام مورد‌نیاز جبهه‌ها و نیز محل جمع‌آوری کمک‌های مردمی بودند. صرف‌نظر از ارزش مادی کمک‌های مردمی که در‌خور توجه است، حضور معنوی آحاد مختلف مردم در امر کمک‌رسانی به جبهه‌ها شگفت‌آور بود. پیرمردها و پیرزن‌ها هم آنچه در توان داشتند، به‌‌عنوان با‌ارزش‌ترین متاع زندگانی خود تقدیم رزمندگان می‌کردند و پیرمردان از این‌که به‌دلیل کهولت سن توان حضور در جبهه‌‌ را نداشتند، گریه می‌کردند. یا کودکان خردسال قلک خود را به‌همراه نامه‌ای برای رزمندگان به مسجد می‌آوردند، یا مادرانی که هنر دستی و خیاطی خود را تقدیم می‌کردند یا نو‌عروسانی که جهیزیة خود را در شب اول عروسی به ستاد کمک‌های مردمی تحویل می‌دادند و ده‌ها مورد دیگر که شگفت‌انگیزترین جلوه‌های ایثار و حماسۀ مردم استان سیستان و بلوچستان در تاریخ دفاع مقدس است.

در‌صورت‌ نیاز به خون برای مجروحان جنگی و اعلام آن در مساجد، مردم برای اهدای خون به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کردند و این حرکت‌های خدا‌پسندانه و ایثارگرانۀ مردم، موجب دلگرمی رزمندگان و فرماندهان و مسئولان کشور می‌شد، تا‌جایی‌که احساس مسئولیت و انگیزه برای احقاق حقوق مردم و تنبیه متجاوزان در آنان تقویت می‌شد.

تجلی ایثار و ایمان مردم خداجوی استان سیستان و بلوچستان در مساجد مصداق این حدیث نورانی نبی اکرم(ص) است که فرمودند: «الْمَسْجِدُ بَيْتُ كُلِّ تَقِيٍّ». خدای متعال هم عنایت و رحمت واسعۀ خود را چون باران بهاری بر دل‌های خرّم و سرسبز مردان و زنان ما نازل کرد تا حماسه‌ای ماندنی و خواندنی را در تاریخ دفاع مقدس رقم بزنند و بر افتخار دفتر مجاهدان و پاک‌بازان راه خون و شهادت بیافزایند و ابواب فضل الهی را بر روی بندگانش بگشایند.

ترویج فرهنگ ایثار و شهادت

یکی از تأثیرات مهم مساجد در دوران دفاع مقدس، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بود. عمدتاً تشییع شهدا از مساجد محله‌ها شروع می‌شد و آحاد مردم با حضور بستگان و نزدیکان شهدا در مساجد‌ محفلی روحانی و معنوی برپا می‌کردند و با توسل به ائمۀ معصومین‌(ع) و ارواح شهدا‌، برای پیروزی رزمندگان و رسوایی دشمنان اسلام خالصانه دعا می‌کردند. همچنین برگزاری مراسم شهدا‌ در مساجد و دعوت از سخنرانان و صاحب نظران، از فعالیت‌های مهم روحانی و بسیج مساجد به حساب می‌آمد. تشریح فرهنگ ایثار و شهادت و معرفی ویژگی‌های اخلاقی و اجتماعی شهدا‌ تأثیر بسزایی در روحیة مردم به‌ویژه جوانان داشت. بسیاری از ابعاد شخصیتی و اخلاقی رزمندگان، پس از شهادت آنها برای مردم بازگو می‌شد و حتی نزدیکان رزمندگان بعد از شهادت عزیزانشان متوجه می‌شدند که چه افراد بزرگواری برای شهادت گلچین شده‌اند و خداوند خریدار جان عاشقانی است که جز به وصال او نمی‌اندیشند و در آتش فراق او می‌سوزند.

نقش مساجد در نشر ارزش‌های دفاع مقدس

پس از دوران دفاع مقدس، مساجد نقش مهمی در نشر ارزش‌های آن و انتقال پیام شهیدان پیدا کردند. برگزاری مراسم سالگرد شهدا، برپایی نمایشگاه‌ها، تهیة روزنامه‌های دیواری و تبلیغات عمومی، از‌‌جمله فعالیت‌های مساجد پس از دفاع مقدس محسوب می‌شوند.

با توجه به سفارش‌ شهدا، متولیان امور باید مساجد را همان‌گونه که در دوران دفاع مقدس، محور اصلی فعالیت‌های فرهنگی مربوط به جنگ بود، اینک نیز مرکز اصلی نشر ارزش‌های دفاع مقدس بدانند و با برنامه‌ریزی درست و بلند‌مدت، مساجد را در تداوم راه شهیدان نهادینه کنند. همان‌گونه که مساجد و روحانیت در پیدایش ارزش‌های انقلاب و دفاع مقدس نقش قابل‌توجهی داشتند، اینک در حفظ و نشر ارزش‌ها و حماسه‌های دوران دفاع مقدس نیز نقش کلیدی و حساسی برعهده دارند.

مسجد محل پیوند نسل امروز با فردا

همان‌طور که مساجد خانة رزمندگان و شهیدان در دوران دفاع مقدس بود، امروزه بهترین کانون دینی و فرهنگی برای نشر ارزش‌ها و اهداف والای آن به‌حساب می‌آیند. اگر مسئولان، مساجد را به‌عنوان محل انتقال ارزش‌های دفاع مقدس مورد توجه قرار دهند و به جای اختصاص بودجه‌های کلان به هنر مدرنیته، استعدادهای هنری و ادبی بسیجیان عزیز و نمازگزاران خلاق را در پایگاه‌های مساجد شکوفا کنند، در‌حقیقت پیوندی جاودانه بین نسل امروز و فردا و ارزش‌های دفاع مقدس ایجاد خواهند کرد. در آن صورت، آحاد مردم همان‌طور‌ که حادثۀ عاشورا را در گنجینۀ تاریخ خود حفظ کرده‌اند، به همان شکل وقایع هشت سال دفاع مقدس را بخشی از اعتقادات خود دانسته و آن را جاودانه در سینة تاریخ این ملت خواهند داشت.

در دوران دفاع مقدس تمام مساجد و حسینیه‌های شهرها و روستاهای استان سیستان و بلوچستان نقش خود را ایفا کردند؛ به‌ویژه مسجد جامع در زاهدان، مسجد حکیم در زابل، مساجد جامع در شهرهای چابهار و ایرانشهر و مسجد علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) در زاهدان. با بررسی انجام‌شده، متولیان امور مساجد‌ آمار دقیقی از تعداد مساجد شهرها و روستاهای استان سیستان و بلوچستان در دوران دفاع مقدس ارائه ندادند؛ ولی بر هیچ‌کسی پوشیده نیست که مردم، مساجد را به‌عنوان پایگاه اصلی خود برای ثبت‌نام در بسیج و اعزام به جبهه و حتی ارسال کمک‌های نقدی و غیر‌نقدی به رزمندگان اسلام می‌دانستند و آن را نوعی عبادت در راه خدا تلقی می‌کردند.

انتهای پیام/